Rematou a COP27 na turística Sharm el Sheikj en Exipto e é hora de facer balance dunha COP que só pasará á historia polo principio de acordo no artigo 8 do Acordo de París, relativo ao establecemento dun fondo de “perdas e danos” (‘loss and damage’ en inglés) baseado no chamado Mecanismo de Varsovia de Perdas e Danos. Doutra banda parece claro que se avanzou pouco nos compromisos para a redución dos combustibles fósiles cunha presidencia exipcia que foi sinalada polo seu posible condescendencia cos seus veciños produtores de petróleo da península arábiga.
Vaiamos por partes. É certo que o obxectivo fundamental desta COP27 radicaba nas negociacións para desenvolver o mencionado artigo 8 e poder establecer o mecanismo de compensación polo cal os países máis ricos e principais emisores deberían axudar economicamente aos menos desenvolvidos a facer fronte aos danos que o cambio climático xa está a producir. Eses países con menos recursos e situados fundamentalmente no Sur Global non son os culpables do cambio climático porque historicamente as súas emisións foron moito menores que as dos países máis desenvolvidos e sofren máis as consecuencias do quecemento global porque prepararse para elas supón diñeiro que non sempre teñen. Os efectos do cambio climático xa se perciben por todo o planeta e son variados os países que necesitan desta transferencia de apoio. Por exemplo Paquistán podería recibir apoio para incrementar os seus sistemas de control meteorolóxico e facer fronte e adiantarse a situacións como as terribles inundacións sufridas a mediados de setembro ou Madagascar, que sofre a primeira fame negra achacable ás consecuencias do cambio climático, recibir apoio alimentario e poñer en marcha programas de restauración dos seus bosques e mellorar a eficiencia dos cultivos do país. Ambos os países poderían ser candidatos a este apoio, pero alguén ten que pagalo.
Con todo, as experiencias previas sobre financiamento climático dos países desenvolvidos cara aos países en desenvolvemento non é positiva. Lembremos que na COP15 de Copenhague no 2009 estableceuse o obxectivo de mobilizar 100 mil millóns de dólares anuais de países desenvolvidos a países en desenvolvemento a partir de 2020. Estamos no 2022 e o texto final da COP27 volveu a sinalar “a grave preocupación” polo feito de que aínda non se cumpriu o obxectivo e volveuse a instar os “países desenvolvidos a alcanzar a meta”.
Coa campá soando anunciando o fin da COP alcanzouse un principio de acordo para ese compromiso. Os esforzos da UE con Frans Timmermans como negociador e Teresa Ribera como axente facilitador de acordos axudaron a que o cume non concluíse en fracaso. A UE estaba disposta a non chegar a ningún acordo se este rebaixaba os acordos da COP26 non mantendo o respaldo ao obxectivo de 1.5 ºC e se repartía a carga dese esforzo de transferencia de financiamento aos países menos desenvolvidos. É evidente que a UE e outros países desenvolvidos como USA, Xapón ou Canadá terán que rascarse o peto pero non ten sentido que outros países que se lucraron enormemente coa venda de combustibles fósiles sexan considerados países en desenvolvemento ou que a China, o maior emisor mundial, se considere como tal e por tanto sexan exonerados de contribuír economicamente. Polo menos fixéronse algúns progresos co denominado “Escudo Global” proposto polo G-7. En definitiva está por ver na seguinte COP se se avanza en concretar quen e como debe contribuír a este fondo, así como na ambición porque os efectos do cambio climático se multiplican.
Unha gran decepción para a ambición climática e que tamén supón un revés para a UE é que non se deu outro paso na dirección que se comezou en Glasgow co chamamento, por primeira vez, á progresiva eliminación do carbón e tampouco se entrou a fondo en chamarlle ás cousas polo seu nome, é dicir, que se introducise de maneira explícita que a destrución producida polos efectos do cambio climático e que xera un dano en aumento é producido polo uso de combustibles fósiles e a destrución da natureza. A enerxía baixa en emisións púxose ao mesmo nivel que a enerxía renovable, sen deixar claro se tamén se está considerando ao gas fósil. O gran lobby fósil (non só compañías, tamén países) impuxo a axenda e a presidencia exipcia non mostrou grande interese en cambiala.
Ao comezo da COP27 a Organización Meteorolóxica Mundial confirmou que o planeta queceu xa 1,1ºC desde a revolución industrial e que as emisións aumentarán un 1% este ano. Espérase que a este ritmo emisor o obxectivo máximo de quecemento que pretendía o Acordo de París se poida alcanzar en 9 anos, polo tanto cada vez queda menos tempo e evitar á ciencia nos textos que se acordan só parece abocarnos a admitir que ese obxectivo pode ser imposible e que camiñamos como mínimo cara a un aumento de 2ºC que nos fará a vida moi complicada e case imposible en inmensas áreas do planeta.
Por último unha reflexión que tomo deste artigo do pasado ano no Financial Times onde se discutía se era necesario este formato das COPs de maneira anual, pois son moitos os críticos que consideran que boa parte do “circo climático” que se pon en marcha durante as mesmas podería ser evitable, con todas as consecuencias que conleva tamén desde o ámbito das emisións e o medio ambiente, deixando máis espazo á negociación técnica anual cun formato máis centrado nese debate e evitando que cada ano se produza esa reunión de masas. Quizais deberiamos aprender do que nos ensinou a pandemia con respecto á redución de mobilidade sen perda de acción mediante unha mellor conectividade. Doutra banda diminuiríase a influencia nas COPs das grandes compañías emisoras reducindo o espectáculo na que se converteu nos últimos anos. Como refiren desde o Oxford Climate Policy: “O circo creceu de maneira bastante anárquica. Cada vez que había algo novo, engadiámolo ás sesións de negociación”.
En definitiva a COP 27 tivo algúns aspectos positivos como a volta da USA de Biden e o Brasil de Lula á aceptación dos principios do Acordo de París, que nin Trump nin Bolsonaro respectaban. A Unión Europea pola súa banda anunciou que está disposta a actualizar a súa contribución ata alcanzar un 57% de redución de emisións para 2030. Tamén se mantivo a referencia á ciencia -e ás partes xa publicadas de último informe de avaliación do IPCC- así como a ter en conta os puntos de inflexión “tipping point”.
Pero este cume en Exipto non será lembrado porque supuxese avances na ambición e a loita contra o cambio climático, máis ben rememorarase como un cume descafeínado en resultados que lembra ao refrán “non deixes para mañá o que poidas facer hoxe” porque ademais cada vez temos menos tempo para actuar.
